Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lượng dạy - Học các yếu tố hình học cho học sinh Lớp 2

 A. ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. Lý do chọn đề tài
 Hưởng ứng và thực hiện phong trào thi đua "Dạy tốt - Học tốt", thầy và 
trò trường tiểu học của chúng tôi đã và đang tích cực phấn đấu đạt nhiều giờ học 
tốt, nhiều bài học hay; tập trung dạy - học và đánh giá HS theo Thông tư 22 của 
Bộ GD&ĐT với mục tiêu góp phần hình thành và phát triển một số năng lực, 
phẩm chất của học sinh Tiểu học; tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học nhằm 
nâng cao chất lượng toàn diện cho học sinh. Là một giáo viên dạy Tiểu học, tôi 
nhận thấy: Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát 
triển những cơ sở ban đầu, rất quan trọng của nhân cách con người Việt Nam. 
Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, 
phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề; nó góp phần phát triển 
trí thông minh, cách suy nghĩ đọc lập, linh hoạt, sáng tạo; nó đóng góp vào việc 
hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của người lao động như: cần 
cù, cẩn thận, có ý chí vượt khó khăn, làm việc có kế hoạch, có nền nếp và tác 
phong khoa học. 
 Tôi luôn mong muốn được đi sâu nghiên cứu tìm hiểu phương pháp dạy 
học Toán ở Tiểu học và nghiên cứu sâu một vấn đề cụ thể, qua đó giúp cho công 
tác dạy học ở lớp 2 được tốt hơn; mong muốn đổi mới cách dạy của thầy, cách 
học của trò, cải thiện được chất lượng dạy học qua từng giờ lên lớp, giúp cho 
học sinh có một nền móng thật vững chắc cả về kiến thức và kĩ năng ngay từ 
những năm học đầu tiên của cấp Tiểu học.
 Đó chính là yếu tố đòn bẩy thúc giục tôi mạnh dạn đưa ra một số giải 
pháp để "Nâng cao chất lượng dạy - học các yếu tố hình học cho học sinh lớp 
2".
 II. Mục đích nghiên cứu
 Đưa ra một số giải pháp dạy - học các dạng bài hình học để "Nâng cao 
chất lượng dạy - học các yếu tố hình học cho học sinh lớp 2".
 III. Đối tượng nghiên cứu:
 Học sinh lớp 2B do tôi chủ nhiệm.
 IV. Phương pháp nghiên cứu
 Quá trình nghiên cứu tôi sử dụng các biện pháp như sau:
 - Phương pháp điều tra giáo dục.
 - Phương pháp nghiên cứu tài liệu.
 - Phương pháp quan sát thực tiễn.
 1 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 I. Cơ sở lí luận : 
 Để giúp cho nền giáo dục nước nhà phát triển ngang tầm với các nước phát 
triển trong khu vực cũng như trên toàn thế giới. Môn Toán lớp 2 cũng như các 
môn học khác đã có sự đổi mới cả về hình thức cũng như nội dung. Trong chương 
trình Toán lớp 2, nội dung chủ yếu gồm bốn mạch kiến thức: Số học, Đại lượng 
và đo đại lượng, Yếu tố hình học, Giải toán. Trong bốn mạch kiến thức ấy thì 
phần “ Dạy học các yếu tố hình học’’ là tuyến kiến thức đòi hỏi học sinh phải 
có khả năng tư duy lôgíc và tư duy trừu tượng cao. Mảng kiến thức này là nền 
tảng quan trọng cho học sinh tiếp tục tìm hiểu hình học ở bậc học cao hơn. Khi 
dạy học các yếu tố hình học, cần tổ chức giờ học dưới dạng các hoạt động học 
tập. Học sinh phát huy được tính tích cực, chủ động, tự mình chiếm lĩnh kiến 
thức dưới sự hướng dẫn có mức độ của giáo viên. Phương pháp dạy học đặc 
trưng của mạch kiến thức này là phương pháp dạy học trực quan để hình thành 
các khái niệm, biểu tượng hoặc nhận dạng các hình học mới sao cho phù hợp với 
từng đối tượng học sinh mà vẫn chiếm lĩnh tri thức đầy đủ và đạt kết quả cao. 
 II. Thực trạng của vấn đề:
 1. Thuận lợi:
 - Nhà trường đã luôn luôn quan tâm đến chất lượng giáo dục toàn diện, 
tạo mọi điều kiện về cơ sở vật chất cũng như đầu tư phát triển trình độ, tay nghề 
cho đội ngũ giáo viên; luôn sâu sát đến việc dạy - học của giáo viên và học sinh, 
nhất là chất lượng môn Toán.
 - Phần lớn các giáo viên có trình độ chuyên môn khá vững vàng, nhiệt 
tình giảng dạy, yêu nghề, mến trẻ, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của học sinh, có 
tinh thần tự học hỏi, chủ động nghiên cứu giảng dạy theo phương pháp mới, 
phát huy được tính tích cực của học sinh, một số đồng chí cũng đã cố gắng cải 
tiến phương pháp trong quá trình giảng dạy. 
 - Nhìn chung các em học sinh đều ngoan, có đầy đủ sách giáo khoa, đồ 
dùng học tập khi đến trường, có ý thức vươn lên trong học tập.
 - Đa số phụ huynh đều đã quan tâm đến con em mình, nhiệt tình mua sắm 
đầy đủ các dụng cụ cho con em mình học tập.
 2. Khó khăn:
 a. Về phía giáo viên:
 - Thực tế, giáo viên không có nhiều thời gian để nghiên cứu các tài liệu 
phục vụ cho giảng dạy. Việc cải tiến phương pháp dạy - học toán chưa thực sự 
đáp ứng được những đổi mới về mục tiêu giáo dục. Một số đồng chí giáo viên 
năm đầu dạy lớp 2 vốn kinh nghiệm ít, chưa hiểu rõ ý ®å cña sách giáo khoa, 
 3 III. Biện pháp thực hiện: 
 1. Nội dung dạy - học các yếu tố hình học ở lớp 2.
 * Trong chương trình Toán lớp 2, các em được học các yếu tố hình học cụ 
thể sau:
 - Tiết 22: Các em học cách nhận dạng và gọi tên hình chữ nhật, hình tứ giác. 
Biết vẽ được hình tứ giác, hình chữ nhật (nối các điểm cho sẵn trên giấy ô li.)
 - Tiết 71: Các em nắm được biểu tượng về đường thẳng, nhận biết ba điểm 
thẳng hàng. Biết cách vẽ đoạn thẳng, đường thẳng và ghi tên các đường thẳng.
 - Tiết 82: Các em được củng cố về nhận dạng và nêu tên gọi các hình đã học. 
Vẽ đoạn thẳng có độ dài cho trước, xác định ba điểm thẳng hàng.
 - Tiết 100: Củng cố kiến thức tiết 99.
 - Tiết 125: Bước đầu các em nhận biết về chu vi hình tam giác, chu vi hình tứ 
giác và biết cách tính chu vi hai hình đó.
 - Tiết 126: Củng cố kiến thức tiết 125.
 - Tiết 163; 164: Các em được củng cố về nhận biiết các hình, vẽ hình theo 
mẫu. Tính độ dài đường gấp khúc, tính chu vi hình tam giác, hình tứ giác, xếp 
(ghép ) hình đơn giản.
 * Một số dạng bài tập trên được xen kẽ vào các tiết học khác nhưng không 
nhiều xong hệ thống bài tập lại rất phong phú đa dạng gây nhiều khó khăn cho 
học sinh.
 * Nội dung kiến thức về yếu tố hình học phong phú hơn thêm kiến thức 
về đường thẳng, về chu vi hình tam giác, hình tứ giác. Ngoài kiến thức ban đầu 
về dạng hình học, bước đầu làm quen với hình học định lượng: như tính chu vi 
hình tam giác, hình tứ giác ...
 * Nội dung yếu tố hình học có cấu trúc hợp lí, được sắp xếp đan xen với 
mạch kiến thức khác, phù hợp với sự phát triển theo từng giai đoạn học tập của 
học sinh.
 * Từ hình vuông đã học ở lớp 1 các em được biết thêm hình chữ nhật rồi 
hình tứ giác, tiếp là đường thẳng, đường gấp khúc; những hình có hình ảnh trừu 
tượng hơn.
 * Kết hợp các phép tính trên số đo đại lượng, các em biết tính độ dài 
đường gấp khúc, tính chu vi hình tam giác, chu vi hình tứ giác.
 * Cách thể hiện nội dung các yếu tố hình học ở sách giáo khoa đã chú ý 
đến tính trực quan của hình hình học.
 2. Dạy - học các dạng bài hình học cho học sinh lớp 2.
 2.1. Dạng bài hình thành biểu tượng, khái niệm, nhận dạng hình hình 
học mới:
 5 2.2 Dạng bài nhận dạng hình:
 Tiếp tục mạch kiến thức về nhận dạng các hình ở dạng tổng thể, Toán 2 
mở rộng, nâng lên để củng cố kiến thức. Dạng bài này trở nên phong phú, đa 
dạng hơn thể hiện thông qua các bài tập. Nhận diện hình trong số các hình đã 
học.
 a. Nhận biết giao điểm hai đoạn thẳng
 Ví dụ: Bài 4 (trang 49) C B
 Đoạn thẳng AB cắt đoạn O 
thẳng CD tại điểm nào? 
 A D
 Với dạng bài tập này tôi giúp học sinh hiểu thuật ngữ “cắt nhau” nghĩa là 
hai đường thẳng có cùng chung một điểm hay nói cách khác điểm cắt nhau của 
hai đường thẳng là điểm cùng nằm trên cả hai đoạn thẳng. Từ đó các em quan 
sát, nhận ra được điểm “cắt nhau” giữa hai đoạn thẳng AB và đoạn thẳng CD là 
điểm O.
 b. Nhận diện 3 điểm thẳng hàng.
 Giúp học sinh cách “ước lượng” quan sát bằng mắt kết hợp dùng thước để 
kiểm tra các điểm thẳng hàng.
 Ví dụ: Bài 2 (trang 73).
 Nêu tên 3 điểm thẳng hàng (dùng thước thẳng để kiểm tra) 
 N .
 M .
 . . .
 O P Q
 Giáo viên gợi ý cho học sinh tìm bằng cách dùng thước để kiểm tra xem 
có các bộ ba điểm nào thẳng hàng và nêu tên ba điểm thẳng hàng đó. Tôi lưu ý 
và thống nhất cho học sinh nêu theo thứ tự các điểm từ trên xuống dưới, từ trái 
sang phải để giúp các em dễ nhận biết và không bỏ sót hình. Từ cách gợi ý trên, 
học sinh sẽ nêu được: ba điểm N, M, O thẳng hàng, ba điểm O, P, Q thẳng hàng.
 c. Nhận biết hình chữ nhật, hình tứ giác.
 Với bài tập này, yêu cầu học sinh quan sát kĩ các hình vẽ với các vị trí 
khác nhau rồi nhận diện.
 7 b) 
 M 
 N
 P 
 Q
 R
 Cách 1: Đọc là đường gấp khúc MNPQR
 Cách 2: Đọc là đường gấp khúc RQPNM
 2.3. Dạng bài về “Vẽ hình”.
 Với dạng bài tập này, cần hướng dẫn các em hiểu yêu cầu của đề bài, nắm 
chắc được cách vẽ, cách đặt thước. Các điểm cần vẽ phải nằm sát mép thước, 
khi vẽ nối các điểm cần lấy tay giữ ở vị trí giữa thước để cho thước khỏi chệch, 
đường kẻ sẽ thẳng.
 a. Vẽ đoạn thẳng.
 Ví dụ: Bài 1 (trang 103): Nối các điểm để được một đường gấp khúc gồm ba 
đoạn thẳng. A . . B
 C . . D
 Yêu cầu học sinh quan sát vị trí của 4 điểm, chọn một điểm làm điểm đầu 
của đường gấp khúc cần vẽ rồi dùng thước thẳng và bút nối các điểm, bắt đầu từ 
điểm đã chọn. Học sinh sẽ có các cách nối các điểm để được đường gấp khúc 
gồm ba đoạn thẳng. Từ cách gợi ý của giáo viên, học sinh phát triển được óc 
sáng tạo, tư duy tưởng tượng. 
 Với các kiến thức đã học, các em giải được bài tập thông thường một 
cách thành thạo. Các em học sinh có năng lực thường không thoả mãn điều đó 
và muốn vươn lên giải các bài toán khó hơn vào các tiết buổi chiều. Muốn thế, 
phải bổ sung một số kiến thức phù hợp với trí lực của các em. Việc này có thể 
làm được nếu qua mỗi bài tập các em được hướng dẫn để đi tới điều mới hơn 
cái đã học.
 9 d. Vẽ hình theo mẫu:
 Hệ thống bài tập này được luyện tập nhiều, xen kẽ trong các tiết như:
 - Bài 4 (63) Vẽ theo mẫu hình tam giác.
 - Bài 3 (69) Vẽ hình ngôi nhà theo mẫu.
 - Bài 4 (85) Vẽ theo mẫu hình ngôi nhà.
 - Bài 2 (176) Vẽ hình theo mẫu ngôi nhà.
 Ở dạng bài tập này giáo viên gợi ý giúp các em nhận diện hình vẽ mẫu là 
hình gì? gồm những hình nào ghép lại? hình cho sẵn gồm mấy điểm? Lưu ý cho 
các em cách nối. Không được nối qua các điểm thì hình vẽ mới đẹp.
 e. Vẽ thêm đoạn thẳng để được hình mới:
 - Đây là dạng bài tập mới so với chương trình cũ, đòi hỏi các em phải 
tưởng tượng, các em phải hình dung được đặc điểm của hình phải vẽ. Vậy cần 
phải vẽ thêm như thế nào?
 Ví dụ: Bài 3 (177) Kẻ thêm một đoạn thẳng vào hình sau để được:
a. Hai hình tam giác.
 - Với bài tập này hướng dẫn học sinh nhớ lại đặc điểm của hình
hình tam giác. Dựa vào hình vẽ, các em sẽ tìm ra được 1 đoạn thẳng cần vẽ ở vị 
trí nào. Hai hình tam giác cùng thiếu một cạnh. Từ đó các em sẽ vẽ được hình 
như sau:
 b. Một hình tam giác và một hình tứ giác.
 Tương tự phần a, học sinh có các cách vẽ sau:
 11