Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp dạy học theo hướng tích cực hóa trong tiết học Nói và nghe Lớp 2

 ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN THANH TRÌ
 TRƯỜNG TIỂU HỌC NGŨ HIỆP
 ----------
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC THEO 
 HƯỚNG TÍCH CỰC HÓA 
 TIẾT HỌC NÓI VÀ NGHE LỚP 2
 Môn : Tiếng Việt
 Cấp học : Tiểu học
 Tên Tác giả : Thái Thanh Ngân
 Đơn vị công tác: Tiểu học Ngũ Hiệp
 Chức vụ : Giáo viên
 NĂM HỌC: 2021 - 2022 1
 MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài:
 Có một câu châm ngôn nói rằng: “Dù đã dắt ngựa đến bờ sông cũng không 
thể bắt nó uống nước được”. Vấn đề học tập của trẻ cũng vậy. Dù có bắt được 
chúng ngồi ngay ngắn học tập nhưng nếu không thích thú, trẻ không thể học tốt . 
Chính vì vậy ngoài việc truyền đạt kiến thức cho học sinh của người thầy, tôi nghĩ 
rằng mình cần phải biết gây hứng thú học tập cho học sinh để tiết học thực sự nhẹ 
nhàng, sinh động. Học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, không gượng 
ép sẽ đạt được kết quả tốt.
 Môn Tiếng Việt là môn học có nhiều phân môn và chiếm nhiều thời gian học 
tập của học sinh nhất. Tuy nhiên, trong môn Tiếng Việt, Nói và nghe được nhìn 
nhận với tầm quan trọng đặc biệt, vì nó mang tính thực hành cao và góp phần 
quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu chung của môn Tiếng Việt nói riêng, của 
bậc Tiểu học về các mặt nói chung. Tiết học Nói và nghe luôn có mối quan hệ gắn 
bó chặt chẽ với Tập đọc và Tập làm văn. Nó có sự gắn bó không chỉ ở sự phân bố 
giờ học mà còn ở nội dung dạy, thể hiện rõ quan điểm tích hợp, tạo ra một phong 
cách mới trong dạy học. Tiết học Nói và nghe bồi dưỡng tâm hồn, phát triển tư 
duy, ngôn ngữ, kỹ năng nghe, nói, kể và khả năng giao tiếp cho trẻ. Thông qua 
giờ Nói và nghe, các em sẽ được cung cấp thêm những kiến thức văn học, kiến 
thức cuộc sống, được rèn luyện khả năng ghi nhớ, óc tưởng tượng, khả năng tư 
duy, lô gíc chính xác, khả năng chú ý, khả năng thông hiểu ngôn ngữ, tăng vốn 
từ, rèn kỹ năng nói và kể chuyện trước đám đông một cách tự nhiên, thành thạo, 
sáng tạo với tác phong kể của mình.
 Từ việc hình thành, rèn luyện kỹ năng nghe, nói phát triển các năng lực ngôn 
ngữ, năng lực diễn đạt, sáng tạo trong lời kể, đến bồi dưỡng kiến thức giáo dục tư 
tưởng tình cảm cho các em, năng lực tư duy, mở rộng tâm hồn, rèn luyện thói 
quen hứng thú đọc sách, truyện chú ý quan sát tranh, chú ý nghe bạn kể và nhớ 
lại nội dung câu chuyện kể sao cho sinh động hấp dẫn, đạt kết quả cao trong giờ 
Nói và nghe quả thật không đơn giản. Nó đòi hỏi người giáo viên phải tìm tòi cải 
tiến phương pháp sao cho có nhiều hình thức phù hợp lôi cuốn học sinh say mê 
hứng thú học tập, không buồn tẻ nhàm chán. Trong quá trình giảng dạy ở trường 
Tiểu học, tôi cho rằng tiết Nói và nghe là tiết dạy khó rất cần người giáo viên đầu 
tư thời gian, sức lực, trí tuệ để tiết dạy có hiệu quả. Dựa vào phương pháp tích 
cực hoá các hoạt động của người học, trong đó người thầy giáo đóng vai trò là 
người tổ chức các hoạt động của học sinh, đều được hoạt động, đều được bộc lộ 
mình và được phát triển ( lấy học sinh làm trung tâm) tôi đã thực hiện đề tài “Một 
số biện pháp dạy học theo hướng tích cực hóa trong tiết học Nói và nghe lớp 
2”. 
 2. Mục đích nghiên cứu:
 Qua đề tài này, tôi muốn góp phần nhỏ sức lực của mình vào việc nâng cao 
chất lượng dạy học môn Nói và nghe để tìm ra biện pháp nhằm phát huy tính tích 
cực của học sinh trong tiết học Nói và nghe môn Tiếng Việt lớp 2.
3. Đối tượng nghiên cứu: 3
 NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài:
1.1. Cơ sở lý luận :
 Đổi mới phương pháp dạy học là một khâu quan trọng không thể thiếu được 
trong quá trình giáo dục. Đổi mới phương pháp dạy học được thể hiện đậm nét 
trong chương trình mới ở chỗ: Chương trình Tiểu học mới tập trung vào cách dạy 
học, đặc biệt là giúp học sinh biết cách học và có nhu cầu tự học, khuyến khích dạy 
học cá nhân và dạy học hợp tác để phát triển năng lực theo tốc độ học, khả năng của 
từng học sinh.
 Trong mục tiêu giáo dục và giảng dạy Tiếng Việt ở Tiểu học, tiết học Nói và 
nghe bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, trau dồi những tri thức về cuộc sống và bồi 
dưỡng vốn văn học cho học sinh. Ngoài ra nó còn nhằm nâng cao năng lực trí tuệ, 
đồng thời rèn luyện cho các em khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ, rèn trí tưởng 
tượng, óc phán đoán, khả năng ghi nhớ, năng khiếu thẩm mỹ, hình thành ở trẻ em 
nhiều phẩm chất tốt đẹp, rất cần thiết cho nhu cầu phát triển ở lứa tuổi này.
 Chính vì vậy tiết Nói và nghe đòi hỏi giáo viên vừa biết kể chuyện hấp dẫn, 
vừa biết dạy cho học sinh tập nói, tập kể chuyện và phát triển ngôn ngữ, bước đầu 
tập dùng ngôn ngữ của bản thân để diễn tả (tập kể chuyện). Qua mỗi tiết Nói và 
nghe, học sinh được tiếp xúc với một văn bản truyện kể khá lý thú, cảm nhận được 
nội dung và thu hoạch được những bài học bổ ích... nhưng điều quan trọng hơn là 
các em học được cách dùng từ ngữ, câu văn để diễn đạt một ý, liên kết các ý trong 
một đoạn, một bài. Đây chính là yêu cầu rèn kỹ năng nói cho học sinh. Việc hình 
thành cho học sinh lớp 2 nói riêng, học sinh Tiểu học nói chung kĩ năng Nói và 
nghe tốt là rất quan trọng. Học tốt Nói và nghe, học sinh bước đầu có một số kiến 
thức cơ bản, đơn giản và thiết thực về dùng từ ngữ, tạo điều kiện thuận lợi cho 
học sinh học tốt phần Tập làm văn của các lớp trên.
1.2. Cơ sở thực tiễn:
 Kể chuyện là khả năng sử dụng ngôn ngữ ở dạng nói có tính nghệ thuật. Rèn 
kĩ năng nói cho học sinh nhằm đáp ứng mục tiêu giáo dưỡng mà chương trình đề 
ra là một việc làm không dễ dàng, đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư về thời gian 
và sự phối hợp chặt chẽ giữa các phân môn như phân môn Luyện từ và câu, phân 
môn Tập đọc và Tập làm văn. Nói và nghe không phải là phân môn duy nhất có 
nhiệm vụ rèn kĩ năng nói. Vì vậy chương trình Tiếng Việt tạo ra một quan hệ mật 
thiết giữa Nói và nghe với luyện đọc, luyện tập về câu và từ là một việc làm khoa 
học. Trong giờ Nói và nghe, hầu như học sinh được phát huy tối đa khả năng nói 
của mình. Ngoài ra, để hình thành kĩ năng Nói và nghe cho học sinh còn phụ thuộc 
vào phương pháp, hình thức tổ chức của giáo viên. Nói và nghe trong chương 
trình Tiểu học đã đưa vào những phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp cho 
việc rèn luyện kĩ năng nói cho học sinh. Một trong những lý do khiến trẻ rất thích 
giờ Nói và nghe là các em được kể lại câu chuyenej. Các nhà nghiên cứu cho thấy 
rằng: trẻ có nhu cầu rất lớn trong việc giao lưu với bạn, san sẻ những thu nhận 
mới lạ của mình.Vì được kể lại cho cô, cho bố mẹ, ông bà  nghe là một nhu cầu 
của học sinh Tiểu học. Để giúp các em thỏa mãn nhu cầu đó, ngoài việc vận dụng 
những hiểu biết về ngôn ngữ, lý thuyết sản sinh lời nói, giáo viên cần giúp học 5
 Thể loại Số lượng Tên truyện (Chủ đề)
 Những ngày hè của em
 Ngôi trường của em
 Nói theo chủ đề 4
 Bảo vệ môi trường
 Nói về quê hương, đất nước em
3. Thực trạng dạy và học:
 3.1. Thuận lợi:
 Tất cả học sinh được sự quan tâm chăm sóc chu đáo của gia đình; học sinh 
có đầy đủ sách vở và đồ dùng học tập. Các em đều được kế thừa truyền thống hiếu 
học của gia đình, được sự quan tâm của các lực lượng giáo dục ở địa phương.
 Giáo viên có lòng nhiệt tình, luôn tìm tòi, nghiên cứu các tài liệu đáp ứng 
kịp thời nhiệm vụ dạy học; quan tâm đến mọi đối tượng học sinh.
 Trong chương trình Giáo dục phổ thông mới, các bài Nói và nghe đưa nội 
dung các câu chuyện gần gũi, tranh ảnh sinh động, tính thẩm mĩ cao giúp học sinh 
tương tác, nhớ chi tiết câu chuyện.
 3.2. Khó khăn.
 Trong những năm vừa qua hầu hết giáo viên vẫn còn bị ảnh hưởng theo lối 
dạy Nói và nghe theo chương trình cũ, giờ Nói và nghe giáo viên kể mẫu xong 
chỉ đặt các câu hỏi như: Câu chuyện này có mấy nhân vật? Là những nhân vật 
nào? Để cho các em nhớ lại cốt truyện, sau đó là để các em kể lại theo đoạn và cả 
câu chuyện. Với hình thức dạy Nói và nghe như vậy nhiều khi học sinh không thể 
nắm bắt được cốt truyện ngay trên lớp, trừ một số em đã đọc truyện đó ở nhà một 
hai lần. Do đó hạn chế kỹ năng kể lại và nhận xét bạn kể của các em. Điều đó 
cũng ảnh hưởng đến việc rèn khả năng nghe, nói cho học sinh. Khi tổ chức các 
hoạt động dạy trong giờ Nói và nghe chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo, 
năng động của học sinh. Chưa linh hoạt khi xử lí các tình huống có vấn đề khi dạy 
giờ Nói và nghe.
 Ở phân môn Nói và nghe trong bộ Sách giáo khoa không có quyển Truyện 
kể dùng riêng cho các giờ Nói và nghe. Trên lớp, học sinh chỉ kể lại hoặc dựng 
lại dưới hình thức hoạt cảnh những câu chuyện đã học trong tiết Đọc đầu tiên 
trong tuần. 
 Trong quá trình dạy học giáo viên chưa động viên kịp thời học sinh, chưa 
giúp các em nhập hồn vào các nhân vật khi kể dẫn đến giờ học hiệu quả chưa cao. 
Việc chuẩn bị bài của học sinh chưa chu đáo, tình trạng học sinh không nắm đư
ợc yêu cầu, nội dung câu chuỵên cần kể còn hạn chế.
 Giáo viên chưa gọi các em học sinh hay rụt rè, ngại nói và diễn đạt kém lên 
kể thường xuyên.
 Từ đó dẫn đến học sinh chưa phân biệt được các mức độ: kể được bằng lời 
trong văn bản, kể bằng lời của mình, kể bằng lời trong câu chuyện. Các em diễn 
đạt chưa lưu loát, chưa biết thay đổi giọng phù hợp với nội dung câu chuyện, ch
ưa biết sử dụng điệu bộ, cử chỉ hỗ trợ cho lời kể. Vì vậy chưa phát huy được khả 
năng nói của học sinh trong giờ học Nói và nghe. 7
thời gian để rèn cho học sinh các kĩ năng đọc, sửa lỗi phát âm cũng như tìm hiểu 
nội dung bài học.
 Trên cơ sở của việc tìm hiểu những đặc điểm của phần mềm PowerPoint, 
các đặc trưng Nói và nghe của phân môn, tâm sinh lí của HS Tiểu học nhận 
thấy: Với nhiều tính năng vượt trội và thông minh, PowerPoint 2010 rất phù hợp 
cho việc ứng dụng để thiết kế bài giảng, tạo ra các hình ảnh, file phim, nhạc, 
hiệu ứng thông minh.
 Hình ảnh một số Slide PowerPoint bài Sự tích cây vú sữa – Tuần 15.
 Hình ảnh một số Slide PowerPoint bài nói theo chủ đề “Bảo vệ môi trường – 
Tuần 26.
 Hơn nữa, đây là phần mềm dễ sử dụng, mọi giáo viên có thể thao tác đơn 
giản trên PowerPoint 2010 để tạo ra những gì mình cần cho một bài học như: 9
 Với hình thức dạy học trực tuyến, để chuẩn bị dụng cụ hóa trang, tôi giao 
học sinh về nhà chuẩn bị các hình ảnh các con vật giống các nhân vật trong câu 
chuyện, gắn lên thanh giấy bìa tạo thành mũ đội nhằm phân vai. Việc làm này 
cũng được học sinh thích thú, chuẩn bị trước giờ học.
4.4. Sử dụng linh hoạt nhiều hình thức Nói và nghe khác nhau:
 4.4.1. Hình thức Nói và nghe theo tranh.
 Nói và nghe theo tranh là hình thức giáo viên chuẩn bị sẵn tranh thể hiện nội 
dung, diễn biến câu chuyện để học sinh kể chuyện dựa vào tranh. Tranh là phương 
tiện hỗ trợ đắc lực cho quá trình kể lại câu chuyện của học sinh. Tranh ở đây cũng 
là đồ dùng dạy học song không để giới thiệu, để kết thúc câu chuyện mà học sinh 
dựa vào đó mà thuật lại chi tiết câu chuyện. Nói và nghe theo tranh là hình thức 
hấp dẫn, lôi cuốn học sinh theo dõi, tham gia. Tranh ảnh giúp cho học sinh có 
những biểu hiện cụ thể về nhân vật, là điểm tựa để học sinh nhớ diễn biến, tình 
tiết chuyện. Học sinh hình dung ra cốt truyện, diễn biến phục vụ cho việc kể.
 Khi kể lại chuyện theo tranh, giáo viên hướng dẫn học sinh theo các bước:
 - Sắp xếp theo thứ tự từng đoạn.
 - Chỉ từng tranh ứng với đoạn nào của câu chuyện.
 - Nội dung từng bức tranh là gì ?
 - Quan sát tranh và cho biết tranh vẽ gì ? Nhân vật chính là ai ?...
 - Chỉ từng tranh vẽ trong tranh kể chứ không phải kể theo trí nhớ, thuộc lòng 
trong sách giáo khoa.
 Với học sinh, giáo viên có thể kể mẫu, sau đó yêu cầu học sinh vừa kể vừa 
chỉ vào bức tranh kể lại từng đoạn câu chuyện hoặc cả câu chuyện. Hình thức Nói 
và nghe theo tranh là hình thức hay hấp dẫn cuốn hút học sinh, phát huy khả năng 
quan sát, óc tưởng tượng, phát huy tính tích cực học sinh trong giờ học.
 Trong việc sử dụng tranh ảnh cho tiết Nói và nghe, ngoài yêu cầu về thời 
điểm đúng lúc, đúng chỗ còn có yêu cầu về chất lượng tranh ảnh. Tranh vẽ phải 
rõ nét, màu sắc hài hoà gây ấn tượng và kích thích hứng thú của học sinh. Giờ Nói 
và nghe theo tranh được cả giáo viên và học sinh đều thích thú, học sinh thì thích 
xem tranh minh hoạ còn giáo viên có thời gian quan sát học sinh, để đánh giá sáng 
tạo của học sinh trong giờ Nói và nghe.
 Năm học 2021-2022, dưới hình thức dạy học trực tuyến, toàn bộ tranh ảnh, 
tôi sử dụng tranh ảnh trên trong sách mềm, học liệu trên trang web: 
hanhtrangso.nxbgd.vn để đưa vào Powerpoint để giảng dạy. Tranh ảnh của bộ 
sách rất sinh động, bắt mắt giúp học sinh dễ quan sát, nắm được các nhân vật, chi 
tiết gần gũi với câu chuyện một cách dễ dàng.
 4.4.2. Nói và nghe theo dàn ý cho sẵn
 Học sinh lớp 2 năng lực nghe và ghi nhớ còn hạn chế nên khi giáo viên kể 
lần một có khi các em chưa nhớ được nội dung, diễn biến, tình tiết, hình ảnh chính 
của câu chuyện.
 Nói và nghe theo dàn ý cho sẵn là hình thức học sinh dựa vào gợi ý của giáo 
viên đưa ra để kể lại câu chuyện. Hệ thống gợi ý nhằm mục đích giúp cho học 
sinh tái hiện lại từng chi tiết câu chuyện để kể. Hệ thống dàn ý đưa ra phải rõ ràng, 
dễ hiểu, có nội dung, không nên đưa những câu hỏi rườm rà, phức tạp gây khó