Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp rèn kĩ năng giao tiếp và hợp tác cho học sinh Lớp 2

 1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: 
 Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020, Chính phủ đã xác định: 
"Đến năm 2020 nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản và toàn diện theo 
hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất 
lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện gồm: giáo dục đạo đức, kỹ năng 
sống, năng lực sáng tạo, năng lực thực hành...."
 Để thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện nhân cách con người đòi hỏi 
nhà trường nói chung, giáo dục tiểu học nói riêng phải quan tâm trang bị tri thức, 
kỹ năng, thái độ cho người học, đảm bảo tính cân đối giữa dạy chữ và dạy người, 
đặc biệt là giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, giúp học sinh biến tri thức thành 
hành động, thái độ thành hành vi, kỹ năng để sống an toàn, khỏe mạnh, thành công 
và hiệu quả.
 Xã hội ngày càng phát triển, đời sống vật chất và tinh thần của con người 
ngày càng được nâng cao. Tuy nhiên, vấn đề mà giáo dục và xã hội quan tâm 
trong thời gian qua đó là văn hoá ứng xử, khả năng giao tiếp trong cuộc sống của 
giới trẻ - trong đó có học sinh - còn nhiều hạn chế. Vì thế, nhà trường là nơi tổ 
chức giáo dục và định hướng đúng đắn cho học sinh, phải là nền tảng vững chắc và 
trang bị cho các em kỹ năng giao tiếp trở thành kỹ năng sống trong học tập khi ở 
nhà trường và cuộc sống ngoài xã hội sau này.
 Trong kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp chiếm vị trí vô cùng quan trọng 
đối với cuộc sống thực tiễn, hoạt động lao động của con người. Kỹ năng giao tiếp 
không phải do bẩm sinh, di truyền mà nó được hình thành, phát triển trong quá 
trình sống, qua hoạt động, trải nghiệm, tập luyện, rèn luyện..... vì vậy, muốn nâng 
cao chất lượng giáo dục thì cần thiết phải phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh.
Rèn luyện kĩ năng giao tiếp cho học sinh ở tiểu học trong những năm qua đã có 
nhiều chuyển biến rõ nét, đã được các cấp quản lý giáo dục, các trường, đội ngũ 
giáo viên cũng như cộng đồng quan tâm. Tuy nhiên, việc rèn luyện kĩ năng giao 
 1 khi giải quyết công việc, đem lại cho các em vốn tự tin ban đầu để trang bị cho các 
em những kĩ năng cần thiết làm hành trang bước vào đời. 
 Kỹ năng giao tiếp- hợp tác giúp cho học sinh biết cách giải quyết những 
tình huống trong cuộc sống hàng ngày, giúp các em nói những điều muốn nói, làm 
những việc nên làm, đồng thời biết lắng nghe và thấu hiểu người khác . Khi tham 
gia hoạt động trong một tập thể, học sinh biết tôn trọng sự khác biệt, không tự ti, 
không bị cô lập vì điểm yếu của bản thân mà sẽ được các thành viên trong tập thể 
hỗ trợ, giúp đỡ; cũng như điểm mạnh của các em sẽ đóng góp vào thành công 
chung của tập thể. Mặt khác kỹ năng giao tiếp - hợp tác nó không tồn tại độc lập 
mà nó có quan hệ mật thiết với kỹ năng tự nhận thức và các kỹ năng khác, thế nên 
rèn luyện kỹ năng giao tiếp- hợp tác cho học sinh cũng chính là rèn luyện kỹ năng 
sống cho các em. 
 2. PHẦN NỘI DUNG
 2.1. THỰC TRẠNG VIỆC RÈN KĨ NĂNG GIAO TIẾP CHO HỌC SINH LỚP HAI Ở 
TRƯỜNG TIỂU HỌC: 
 1.Những thuận lợi, khó khăn khi rèn kĩ năng giao tiếp - hợp tác cho học sinh:
 Trong quá trình rèn kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 nhằm thực hiện nội 
dung phong trào “Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực”, bản thân đã 
gặp những thuận lợi và khó khăn sau:
 1.1. Thuận lợi: 
 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT về việc 
qui định đánh giá Học sinh Tiểu học trong đó năng lực Giao tiếp - Hợp tác trở 
thành một trong 3 năng lực để đánh giá học sinh Tiểu học. Phòng Giáo dục và Đào 
tạo cũng đã có kế hoạch với những biện pháp cụ thể để rèn kĩ năng giao tiếp- hợp 
tác cho học sinh một cách chung nhất cho các bậc học, đây chính là những định 
hướng giúp giáo viên thực hiện như: Rèn luyện kĩ năng ứng xử hợp lý với các tình 
huống trong cuộc sống, thói quen và kĩ năng làm việc, sinh hoạt theo nhóm; rèn 
luyện kĩ năng ứng xử văn hóa, chung sống hòa bình, .
 3 * Đối với học sinh
 Thông qua nội dung của các bài học, học sinh được học các kỹ năng chào 
hỏi, lắng nghe, nói lời cảm ơn, xin lỗi, kỹ năng thấu hiểu, kỹ năng viết vv... Bên 
cạnh đó một số kỹ năng quan trọng của kỹ năng giao tiếp như kỹ năng giải quyết 
vấn đề; kỹ năng xử lý tình huống; kỹ năng thuyết phục; kỹ năng nói lời yêu cầu đề 
nghị; kỹ năng tự chủ trong giao tiếp; kỹ năng thuyết trình trước đám đông; kỹ năng 
làm việc nhóm, đặc biệt là kỹ năng biểu lộ thái độ bằng các hành vi ngôn ngữ chưa 
được giáo viên quan tâm giáo dục thường xuyên. 
 Tính tự chủ của học sinh chưa cao, phần lớn học sinh thiếu tự tin, nhút nhát, 
rụt rè trước những vấn đề mới hay phải đợi giáo viên gợi ý, chỉ định các em mới 
dám trả lời. 
 Học sinh nhút nhát, môi trường sống chỉ bó hẹp trong phạm vi gia đình và 
chòm xóm, thiếu môi trường giao tiếp dẫn đến thiếu kỹ năng, trong các giờ học 
giáo viên lại thiếu quan tâm đến việc rèn luyện kỹ năng cho học sinh sẽ dẫn tới 
thực trạng nhiều em đến trường tỏ ra nói nhiều vì ở nhà các em không có người trò 
chuyện, chia sẻ ...
 * Đối với phụ huynh học sinh
 Về phía các bậc cha mẹ các em luôn nóng vội trong việc dạy con; họ chỉ 
chú trọng đến việc con mình về nhà mà chưa đọc, viết chữ, hoặc chưa biết làm 
Toán thì lo lắng một cách thái quá! Phần lớn phụ huynh học sinh cho rằng con em 
mình chỉ cần học giỏi kiến thức mà quên hướng cho con em làm tốt hoạt động đoàn 
thể, hoạt động xã hội và cách ứng xử trong gia đình, trong cuộc sống... 
 Ngoài ra, một trở ngại nữa là phụ huynh trong lớp có một số bố mẹ thì quá 
nuông chiều, cung phụng con cái khiến trẻ không có kĩ năng tự phục vụ bản thân. 
Ngược lại, một số phụ huynh vì bận nhiều công việc nên ít quan tâm giúp đỡ con em 
trong các hoạt động cần thiết
 Từ các nguyên nhân, tình hình thực tiễn cũng như các thuận lợi và khó khăn 
nêu trên, bản thân đã cố gắng tìm nhiều biện pháp rèn luyện kĩ năng giao tiếp- hợp 
 5 Hiện tượng trẻ em chưa linh hoạt khi phải xử lí những tình huống của cuộc 
sống thực, thiếu tự tin trong giao tiếp, thiếu bản lĩnh vượt qua khó khăn, thiếu sáng 
kiến và dễ nản chí ngày càng nhiều. Nguyên nhân do đâu? Phải khẳng định rằng, 
trước hết do giáo dục. Nhiều vấn đề của xã hội hiện đại tác động đến trẻ chưa được 
cập nhật, bổ sung vào chương trình giáo dục nhà trường. 
 Qua nhiều năm thực tế giảng dạy ở trường và làm công tác chủ nhiệm lớp, 
bản thân nhận tôi thấy học sinh chưa biết giao tiếp, chưa biết ứng xử, chưa có các 
kĩ năng thích nghi, thích ứng, hợp tác, chưa biết ứng phó tự bảo vệ mình khi có 
tình huống xảy ra.. là do sự giáo dục của gia đình và nhà trường, sự phức tạp của 
xã hội hiện đại là nguyên nhân trực tiếp khiến học sinh gặp khó khăn trong xử lí 
với tình huống thực của cuộc sống .Giáo viên và người lớn chưa thật gần gũi, thân 
thiện với học sinh, việc rèn kĩ năng giao tiếp- hợp tác qua việc tích hợp vào các 
môn học còn hạn chế. Giáo viên khuyến khích động viên khen thưởng học sinh còn 
ít.Giáo viên và người lớn chưa thật coi trọng việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp – hợp 
tác cho các em. - .
 Nguyên nhân của thực trạng này do một phần lứa tuổi học sinh tiểu học có
vốn từ vựng phổ thông chưa nhiều, một phần do giáo viên trong phương pháp dạy 
học, giáo dục chưa thực sự quan tâm tới rèn luyện các kỹ năng giao tiếp- hợp tác 
cho học sinh một cách có hệ thống, do đó mức độ tiếp nhận của học sinh chưa cao. 
 Quan sát giờ học và hoạt động giáo dục của học sinh, chúng tôi nhận thấy kỹ 
năng nói trước đám đông của học sinh hạn chế, phỏng vấn trực tiếp các em cho 
thấy việc thiếu tự tin trong giao tiếp của học sinh bộc lộ rõ nét, lúng túng trong quá 
trình trả lời câu hỏi, đặc biệt quan sát học sinh khi tham gia hoạt động nhóm, 
chúng tôi nhận thấy kỹ năng hợp tác, kỹ năng nói lời yêu cầu đề nghị của các em 
trong môi trường nhóm, lớp chưa được tốt. Nhiều vấn đề của xã hội hiện đại tác
động đến trẻ chưa được cập nhật, bổ sung vào chương trình giáo dục nhà trường. 
Việc định hướng sai các giá trị là nguyên nhân gây ra những hiện tượng đáng tiếc 
trong ứng xử của trẻ. Phương pháp giáo dục nhồi nhét, lí thuyết suông, không tạo 
được cho trẻ khả năng tư duy, óc phân tích, suy xét, phán đoán, không tạo cơ hội 
cho trẻ trải nghiệm những vấn đề thực trong cuộc sống hiện đại
 7 Tiếp theo trong tuần đầu, bản thân cho học sinh tự do lựa chọn vị trí ngồi 
của mình để qua đó phần nào nắm được đặc điểm tính cách của các em: mạnh dạn 
hay nhút nhát, thụ động hay tích cực, thích thể hiện hay không thích...Và tiếp tục 
qua những tuần học sau, bản thân chú ý quan sát những biểu hiện về thái độ học 
tập, những cử chỉ, hành vi tại vị trí ngồi mà các em chọn để bắt đầu có điều chỉnh 
phù hợp.
 Việc giáo dục kĩ năng giao tiếp cho học sinh có thể thực hiện trong bất cứ 
lúc nào, giờ học nào. Để việc rèn luyện diễn ra một cách thường xuyên và đạt hiệu 
quả cao tiếp tục qua biện pháp tiếp theo.
 Biện pháp 2: Rèn kĩ năng giao tiếp- hợp tác hiệu quả qua việc tổ chức bài 
học có tích hợp thông qua dạy học các môn học.
 Để giáo dục kĩ năng giao tiếp – hợp tác cho học sinh có hiệu quả bản thân 
đã vận dụng tích hợp vào các môn học, tiết học, nhất là các môn như: Tiếng Việt; 
Đạo đức; Tự nhiên xã hội; .... để những giờ học sao cho các em được làm để học, 
được trải nghiệm như trong cuộc sống thực.
 Trong chương trình lớp 2, ở môn Tiếng Việt có nhiều bài học có thể giáo 
dục các kĩ năng giao tiếp xã hội, như: Chào hỏi, tự giới thiệu. Cảm ơn, xin lỗi. 
Chia buồn, an ủi. Kể chuyện.....được lồng cụ thể qua các tình huống giao tiếp. Bản 
thân chỉ gợi mở sau đó cho các em tự nói một cách tự nhiên hoàn toàn không gò bó 
áp đặt. Bên cạnh đó, nhiều bài Luyện từ và câu có nội dung rèn luyện các câu từ 
lời nói, nhiều bài Tập đọc giới thiệu những văn bản mẫu chuẩn bị cho việc hình 
thành một số kĩ năng giao tiếp cộng đồng như mục lục sách, thời khóa biểuhoặc 
cung cấp những câu chuyện mà qua đó học sinh có thể rút ra những nội dung rèn kĩ 
năng giao tiếp. 
 Để hình thành những kiến thức và rèn luyện kĩ năng giao tiếp- hợp tác cho 
học sinh qua môn Tiếng Việt, người giáo viên cần phải vận dụng nhiều phương 
pháp dạy phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh như: thực hành 
giao tiếp, trò chơi học tập, phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp tổ 
chức hoạt động nhóm, phương pháp hỏi đáp,Thông qua các hoạt động học tập, 
 9 buồn của những người xung quanh vv để thiết kế và tổ chức bài học một cách 
phù hợp, có hiệu quả. 
 Rèn kĩ năng giao tiếp- hợp tác có hiệu quả còn được bản thân vận dụng khá 
nhiều trong các môn học thông qua xử lí tình huống hay các trò chơi học tập có 
nội dung gần gũi với cuộc sống hằng ngày của các em. 
 Các em làm việc tích cực, vui vẻ, tự mỗi em nói được tiếng nói, suy nghĩ của 
mình với bạn bè, với thầy cô một cách tự tin mạnh dạn. Việc rèn luyện các kĩ năng 
này đã tạo ra được thói quen tốt cho bản thân mỗi em, các em tham gia một cách 
chủ động tích cực vào quá trình học tập, tạo điều kiện cho các em chia sẻ những 
kinh nghiệm, ý kiến hay để giải quyết một vấn đề nào đó.
 Hiệu quả đào tạo kĩ năng giao tiếp- hợp tác không đo đếm được bằng 
những con số chính xác nhưng được thể hiện bằng những biểu hiện cụ thể: các em 
có ý thức, thái độ khác với mọi người trong gia đình; luôn hoà đồng với bạn bè; tự 
tin khi nói năng... đó chính là hiệu quả từ đào tạo kĩ năng giao tiếp, hợp tác. Việc 
sinh hoạt theo nhóm tạo môi trường làm việc thân thiện, giúp các em cải thiện 
hành vi giao tiếp thông qua các hoạt động trao đổi diễn ra thường xuyên. Phương 
pháp dạy học hợp tác theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi 
trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm một cách thích 
hợp. Học hợp tác nhóm giúp các em rèn luyện và phát triển kĩ năng làm việc, kĩ 
năng giao tiếp, tạo điều kiện cho học sinh học hỏi lẫn nhau, phát huy vai trò trách 
nhiệm, tính tích cực xã hội trên cơ sở làm việc hợp tác. Thông qua hoạt động 
nhóm, các em có thể cùng làm việc với nhau những công việc mà một mình không 
thể tự làm được trong một thời gian nhất định. Đối với cấp tiểu học, việc rèn cho 
các em các kỹ năng giao tiếp tốt thì việc học hợp tác nhóm là hết sức cần thiết, tạo 
điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, 
góp phần vào việc nâng cao chất lượng, giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh.
 Tổ chức tiết sinh hoạt tập thể theo mô hình tự quản: Học sinh lớp Hai rất 
hồn nhiên, trong sáng, các em thích vận động, tìm tòi và làm theo cái mới, nhưng 
cũng rất dể chán nản khi không đạt được mục đích hoặc không được động viên kịp 
thời. Các em cũng thích sôi nổi và hứng thú khi tham gia các phong trào mang tính 
 11