Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội Lớp 2

 Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 MỤC LỤC
 NỘI DUNG TRANG
 I. PHẦN MỞ ĐẦU 3
 1. Lý do chọ đề tài 3
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài 4
 3. Đối tượng nghiên cứu 4
 4. Phạm vi nghiên cứu 4
 5. Phương pháp nghiên cứu 4
 II. PHẦN NỘI DUNG 5
 1. Cơ sở lí luận 5
 2. Thực trạng 6
 2.1. Thuận lợi, khó khăn 6
 2.2. Thành công, hạn chế 7
 2.3. Mặt mạnh, mặt yếu 7
 2.4. Nguyên nhân 8
 2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề mà thực trạng đặt ra 9
 3. Giải pháp, biện pháp 10
 3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp 10
 3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp 11
 Trường TH Lý Tự Trọng 1 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lí do chọn đề tài
 Từ năm học 1995 – 1996 môn Tự nhiên và Xã hội được chính thức đưa 
vào dạy đại trà ở tiểu học. Đây là môn học được xây dựng trên cơ sở kế thừa và 
phát triển các môn học trước nó như “Khoa học thường thức”, “Tìm hiểu khoa 
học”, “Tìm hiểu tự nhiên và xã hội”. Từ sau năm 2000 môn Tự nhiên và Xã hội 
được cấu trúc lại thành các môn Tự nhiên và Xã hội (lớp 1,2,3), Khoa học, Lịch 
sử và Địa lí (lớp 4,5). Các môn học này được kế thừa, bổ sung, hoàn thiện từ các 
chủ đề và phân môn của môn Tự nhiên và xã hội và môn Sức khỏe trước đây. 
Đây là môn học có vị trí quan trọng giúp học sinh lĩnh hội những tri thức ban 
đầu và thiết thực về con người, tự nhiên và xã hội xung quanh. Từ đó giúp các 
em phát triển khả năng quan sát, năng lực tư duy, lòng ham hiểu biết khoa học 
và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Góp phần hình thành và phát triển 
nhân cách cho học sinh.
 Trong xu thế đổi mới của nền giáo dục, cùng với các môn học khác Tự 
nhiên và Xã hội là một môn học có nhiều sự đổi mới. Thế nhưng hiện nay có 
một bộ phận giáo viên chưa thật sự hiểu hết ý nghĩa, tầm quan trọng của môn Tự 
nhiên và Xã hội, việc đổi mới phương pháp dạy học môn học này nên chưa thật 
sự từ bỏ thói quen dạy theo kiểu truyền đạt kiến thức sách vở theo lối học thụ 
động, một chiều. Vậy một giờ học Tự nhiên và Xã hội ở lớp 2 được tiến hành ra 
sao để có hiệu quả ?
 Mặc dù tất cả giáo viên của trường tôi đều tích cực đổi mới phương pháp 
dạy học nhưng ở đâu đó vẫn còn tình trạng giờ học Tự nhiên và Xã hội vẫn diễn 
ra tẻ nhạt, trầm lắng với các hoạt động quen thuộc, nhàm chán, rất dễ làm các 
em mệt mỏi. Điều đó đòi hỏi giáo viên cần có sự thay đổi linh hoạt các hình thức 
tổ chức dạy học. 
 Từ trước đến nay đã có nhiều đồng nghiệp quan tâm và nghiên cứu về vấn 
đề dạy và học môn Tự nhiên và Xã hội. Nhưng ở đơn vị tôi chưa có ai nghiên 
cứu về vấn đề này. Với mong muốn được góp phần nhỏ bé của mình vào việc 
 Trường TH Lý Tự Trọng 3 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 + Phương pháp nghiên cứu, thu thập tài liệu
 + Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
 + Phương pháp tổng kết rút kinh nghiệm
 II. PHẦN NỘI DUNG
 1. Cơ sở lí luận
 Tại hội nghị trung ương lần thứ VIII, Đảng ta đã xác định rằng : “Đổi mới 
căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện 
đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội 
nhập quốc tế”. Trong xu thế đổi mới của nền giáo dục nước nhà, Giáo dục Tiểu 
học đang tạo ra những bước chuyển dịch định hướng có giá trị. Những năm gần 
đây, việc đổi mới phương pháp dạy học đã được thực hiện ở tất cả các trường 
tiểu học trong cả nước. Đây là con đường giúp học sinh tiếp cận với tri thức 
mới, nhằm thay đổi cách dạy học truyền thống “thầy giảng trò nghe, thầy đọc trò 
chép”. Theo quan điểm dạy học mới, dạy học là quá trình học sinh tự khám phá, 
tự tìm ra chân lí. Phương pháp dạy môn Tự nhiên và Xã hội cũng không nằm 
ngoài định hướng đó. 
 Tự nhiên và xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Tính tích hợp 
ấy được thể hiện ở chỗ : Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội xem xét tự 
nhiên, con người, xã hội trong một thể thống nhất, có mối quan hệ qua lại và tác 
động lẫn nhau. Các kiến thức trong chương trình môn Tự nhiên và Xã hội là kết 
quả của việc tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học như : Sinh học, Vật lí, 
Hoá học, Dân số. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc phù hợp với 
nhận thức của học sinh đó là cấu trúc đồng tâm phát triển qua các lớp, cùng là 
một chủ đề dạy học nhưng ở lớp 1 kiến thức trang bị sơ giản hơn ở lớp 2. Và cứ 
như vậy mức độ kiến thức được nâng dần lên ở các lớp cuối cấp. Tự nhiên và Xã 
hội là một môn học có thể nói cung cấp, trang bị cho học sinh những kiến thức 
về tự nhiên và xã hội trong cuộc sống hàng ngày xảy ra xung quanh các em. 
 Trường TH Lý Tự Trọng 5 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 - Một số giáo viên và cả học sinh chỉ chú trọng vào hai môn Toán và 
Tiếng Việt nên không đầu tư vào chất lượng dạy và học cho môn Tự nhiên và 
Xã hội, dẫn đến tình trạng giáo viên chỉ dạy qua loa, còn học sinh học hời hợt, 
học chỉ để hoàn thành chương trình.
 - Khả năng tập trung chú ý của học sinh lớp 2 còn nhiều hạn chế, kĩ năng quan 
sát, tưởng tượng còn yếu, khả năng ghi nhớ của các em còn chậm, máy móc. Tinh 
thần hợp tác học chưa cao, nhiều em chưa tự tin khi hợp tác trong nhóm, một số em 
còn học thụ động. Học sinh dân tộc thiểu số vốn từ ngữ, khả năng giao tiếp, lĩnh 
hội kiến thức còn hạn chế.
 2.2. Thành công, hạn chế
 * Thành công
 Trước khi vận dụng đề tài này vào thực tế dạy học, tôi nhận thấy:
 Từ khi trường tôi thực hiện chương trình thí điểm VNEN thì giáo viên và 
học sinh đã thay đổi cách dạy, cách học theo hướng tích cực, hợp tác. Giờ học 
Tự nhiên và Xã hội không còn kiểu truyền thụ một chiều của giáo viên như 
trước, học sinh chủ động hơn trong việc lĩnh hội kiến thức. Kiến thức của môn 
học này hết sức gần gũi, thiết thực và cần thiết đối với các em.
 Một số giáo viên bước đầu đã biết vận dụng các phương pháp dạy học 
tích cực tương đối phù hợp. Biết cách sử dụng, khai thác các đồ dùng dạy học 
môn Tự nhiên và Xã hội để đem lại hiệu quả cho tiết dạy.
 * Hạn chế:
 Bên cạnh đó một số giáo viên chưa thực sự từ bỏ cách dạy học theo kiểu 
đàm thoại, giảng giải, truyền thụ một chiều, áp dụng các phương pháp dạy Tự 
nhiên và xã hội còn khá máy móc, đơn điệu, chủ yếu hướng học sinh đến việc 
hoàn thành bài học, môn học chứ chưa chú ý đến việc hình thành cho học sinh 
những kĩ năng khi học Tự nhiên và Xã hội, học sinh biết được điều gì, hiệu quả 
mà tiết học mang lại là gì vẫn chưa được chú trọng.
 2.3. Mặt mạnh, mặt yếu
 Trường TH Lý Tự Trọng 7 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 Kiến thức môn Tự nhiên và Xã hội rất gần gũi, cần thiết đối với học sinh 
nên các em rất tò mò, thích tìm hiểu, khám phá.
 * Nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém
 Năm học 2014 – 2015 là năm học thứ ba chúng tôi sử dụng Sách Hướng dẫn 
học môn Tự nhiên và xã hội, đây là sách thử nghiệm nên vẫn còn một số bất cập, các 
bài học nội dung không tách bạch rõ ràng theo từng tiết như sách giáo khoa của 
chương trình hiện hành mà được tích hợp nhiều nội dung và mỗi bài thường học từ 2 
đến 3 tiết do vậy nội dung bài khá dài và dàn trải. 
 Một số giáo viên chưa thật sự coi trọng môn học này, chưa mạnh dạn sáng tạo 
trong việc dạy học nên nhiều khi áp dụng máy móc, rập khuôn theo sách. Tài liệu về 
bồi dưỡng nghiệp vụ, rèn kĩ năng dạy học môn Tự nhiên và xã hội còn ít. 
 2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đặt ra
 Năm học 2014 – 2015 là năm học tôi được nhà trường phân công chủ nhiệm và 
giảng dạy lớp 2A, nhiều em gia đình rất khó khăn, có những em bố mẹ thường đi làm 
ăn xa nên không quan tâm nhiều đến việc học tập của con em mình. Chính vì vậy mà 
tôi luôn trăn trở để tìm biện pháp giúp học sinh yêu thích học Tự nhiên và xã hội 
hơn, chất lượng môn học này khả quan hơn.
 Từ lâu nay trong suy nghĩ của nhiều giáo viên và học sinh vẫn cho rằng 
Tự nhiên và Xã hội là môn học không được coi trọng, các em chỉ học qua loa 
còn phần lớn thời gian là dành để học Toán, học Tiếng Việt và mỗi lần kiểm tra 
giáo viên cũng chỉ kiểm tra khả năng làm toán, viết văn, khả năng đọc viết của 
các em chứ ít chú trọng đến kiểm tra kiến thức về Tự nhiên và Xã hội từ đó nảy 
sinh tâm lí xem thường môn học này dẫn đến chất lượng dạy học môn Tự nhiên 
và Xã hội chưa cao là điều khó tránh khỏi.
 Năm học này cũng là năm thứ ba trường tiểu học Lý Tự Trọng thực hiện mô 
hình dạy học kiểu mới gọi tắt là VNEN. Với mô hình dạy học này cả giáo viên và học 
sinh phải chuyển đổi từ cách truyền thụ một chiều của giáo viên (thầy giảng trò nghe, 
thầy đọc trò chép) sang dạy học hợp tác (dạy học theo nhóm, học sinh chủ động học 
 Trường TH Lý Tự Trọng 9 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
 3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
 * Biện pháp 1: Giáo viên phải nắm vững nội dung chương trình sách 
giáo khoa môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2. 
 Sách giáo khoa môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2 chủ yếu được trình bày 
bằng những hình ảnh phong phú, sinh động, màu sác tươi sáng, kênh hình, kênh 
chữ phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học. Kênh hình vừa đóng 
vai trò cung cấp thông tin, là nguồn tri thức quan trọng của bài học, vừa đóng 
vai trò chỉ dẫn các hoạt động học tập thông qua các lôgô. 
 Hoạt động cá nhân
 Hoạt động cặp đôi
 Hoạt động nhóm
 Hoạt động cả lớp
 Hoạt động với cộng đồng
 Kênh chữ chủ yếu là các câu hỏi, các lệnh yêu cầu học sinh làm việc, 
cung cấp kiến thức của bài học. 
 Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2 theo mô hình trường học mới 
Việt Nam (VNEN) gồm 14 bài và 3 phiếu kiểm tra tương ứng với 35 tiết, được 
phân phối theo 3 chủ đề: Con người và sức khoẻ; Xã hội; Tự nhiên. 
 Chủ đề: Con người và sức khoẻ (gồm 5 bài) : 
 Trường TH Lý Tự Trọng 11 GV: Phạm Thị Thúy Lan Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.
chơi để khởi động cho tiết học thêm phần hứng khởi, hoặc liên hệ thực tế rồi 
mới đi đến phát hiện kiến thức mới của bài học. 
 Nội dung kiến thức trong toàn bộ môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2 được 
phát triển theo nguyên tắc từ gần đến xa, dẫn dắt học sinh mở rộng vốn hiểu biết 
từ bản thân đến gia đình, trường học; từ cuộc sống xã hội xung quanh đến thiên 
nhiên rộng lớn, từ những cây cối, con vật thường gặp đến Mặt trời, Mặt trăng và 
các vì sao. Nội dung kiến thức trong chủ đề đều được tích hợp nội dung giáo dục 
sức khoẻ một cách hợp lý nhuần nhuyễn; đi từ sức khoẻ cá nhân trong chủ đề 
con người và sức khoẻ đến sức khoẻ cộng đồng trong chủ đề xã hội và sức khoẻ 
môi trường trong chủ đề Tự nhiên.
 *Biện pháp 2: Giáo viên cần rèn luyện cho học sinh kĩ năng quan sát
 Quan sát là phương pháp sử dụng các giác quan để tri giác trực tiếp, có 
mục đích các đối tượng tự nhiên và xã hội mà không có sự can thiệp vào quá 
trình diễn biến các hiện tượng hoặc sự vật nào đó.
 Phương pháp quan sát là phương pháp đặc trưng để dạy môn Tự nhiên và 
xã hội. Sách Hướng dẫn học môn Tự nhiên và xã hội có rất nhiều tranh, ảnh 
giúp học sinh quan sát để biết được hình dạng, đặc điểm bên ngoài của cơ thể 
người, của một số cây xanh, con vật hoặc nhận biết các hiện tượng diễn ra trong 
tự nhiên, trong cuộc sống.
 Thông thường khi hướng dẫn học sinh quan sát, tôi thường tiến hành theo 
4 bước sau :
 - Lựa chọn đối tượng quan sát : trong mỗi tiết học, bài học giáo viên cần 
xác định lượng kiến thức cần đạt, từ đó xác định đối tượng để khai thác lượng 
kiến thức đó. Đối tượng quan sát có thể là tranh ảnh, mô hình, vật thật, nên tối 
đa lựa chọn vật thật cho học sinh quan sát. Khi không có điều kiện để chuẩn bị 
vật thật thì mới cho học sinh quan sát mô hình, tranh ảnh. Đối tượng quan sát 
phải rõ ràng, đủ lớn, đảm bảo tính sư phạm, tính thẩm mĩ thì mới có thể giúp 
học sinh tri giác đúng về sự vật, hiện tượng.
 Trường TH Lý Tự Trọng 13 GV: Phạm Thị Thúy Lan